Planbatenheffing levert gemeenten veel geld op
Een stukje grond is weinig waard. Totdat de grond tot ‘bouwgrond’ wordt bestempeld, dan is het plotseling goud waard. Deze waardestijging noemen we ‘planbaten’. Twee economen van De Nederlandse Bank (DNB) hebben berekend dat een heffing over deze planbaten gemeenten al snel miljoenen euro’s kan opleveren.
Dure grond zorgt voor dure huizen
Vanwege de grote waardestijging kopen grondspeculanten vaak grond op, in de hoop dat er ooit gebouwd wordt. En dan het liefst dure huizen, want dat levert de hoogste grondprijs op. Grond bepaalt voor een steeds groter deel de prijs van een woning. Het aandeel van de grond in de woningwaarde steeg van 42 procent in 2013 naar bijna 60 procent in 2023. Zo zorgt de wooncrisis voor binnenlopende grondeigenaren, die weer zorgen voor dure woningen.
De samenleving schiet daar weinig mee op. Daarom gaat het in de politiek al lang over een ‘planbatenheffing’.
Planbatenheffing
Een planbatenheffing is een belasting op de stijging van de waarde van grond. Die kan zulke speculatie ontmoedigen en grote prijsstijgingen van nieuwbouwgrond dempen. Daarbij kunnen gemeenten de inkomsten van de heffing inzetten voor publieke voorzieningen bij nieuwbouw.
Waardesprong van grond naar bouwgrond
De DNB-economen berekenen hoeveel grond in waarde stijgt als het bouwgrond wordt. Dat doen ze door het verschil in waarde van een stuk landbouwgrond en bouwgrond (rekening houdend met grondkorting voor sociale huur en betaalbare koop of middenhuur) te berekenen. Hier trekken ze de kosten voor het bouwrijp maken van grond vanaf. Conclusie: in 2024 werd een hectare grond gemiddeld 1,4 miljoen euro meer waard door hem te bestempelen als bouwgrond.
Door dat bedrag te vermenigvuldigen met de nodige hectares herbestemde grond komt DNB uit op een ‘grondslag’ van 8 miljard euro voor alle gemeenten in Nederland gezamenlijk. Dat betekent dat er jaarlijks over ongeveer 8 miljard euro waardestijging belasting kan worden geheven. Geld dat gemeentes weer kunnen inzetten om te zorgen dat er voldoende betaalbare woningen worden gebouwd. Afhankelijk van de hoogte van het gehanteerde tarief levert dit gemeenten al snel honderden miljoenen per jaar op.
Grip op grond
Naast een planbatenheffing is het natuurlijk ook belangrijk om bouwgrond snel te kunnen benutten. Dat kan door overheden makkelijker grond te laten onteigenen als een grondeigenaar voorkomt dat er betaalbare woningen worden gebouwd, of door een bouwplicht te hanteren.